آلماتی، قزاقستان، 12 ژانویه (IPS) – خشونت‌آمیزترین اعتراضات 30 سال گذشته در سراسر قزاقستان به وقوع پیوسته است که دهه‌ها نابرابری، بی‌عدالتی و فساد را آشکار می‌کند. اعتراضات در مقیاسی بی سابقه برای روزها شهرهای سراسر قزاقستان را تکان داده است، زیرا جمعیت به طور فزاینده ای از رهبری این کشور ناراضی شده است.
دولت ابتدا رویکرد چماق و هویج را برای ناآرامی ها امتحان کرد، اما بعداً مجبور شد وضعیت اضطراری اعلام کند و در نهایت از متحدان شوروی سابق درخواست کمک نظامی کند.
در 6 ژانویه، نیروهای خارجی در آلماتی، بزرگترین شهر قزاقستان، با دستور سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO)، یک ائتلاف نظامی مشابه ناتو که شامل ارمنستان، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه و تاجیکستان است، فرود آمدند. این اولین استقرار رسمی نیروهای CSTO در موجودیت بی ادعای این سازمان بود.
قاسم جومارت توکایف، رئیس جمهور قزاقستان از کشورهای عضو سازمان پیمان امنیت جمعی خواست کمک نظامی بفرستند و به ارتش و نیروهای ویژه این کشور برای بازگرداندن نظم عمومی کمک کنند. اگرچه عملیات CSTO موقتی و محدود است، اما می تواند یک داستان هشدار دهنده در مورد ظرفیت رهبری قزاقستان برای حفظ نظم و قانون در کشور باشد.
تاکنون، منابع رسمی می‌گویند که صدها تلفات، هم در میان مأموران اجرای قانون و هم در میان معترضان، هزاران نفر در درگیری‌هایی مجروح شده‌اند که منجر به مرگ 164 نفر شد (تعداد کشته‌ها در حال حاضر مورد مناقشه مقامات است)، که چندین روز به طول انجامید. شهرها در جریان این درگیری خشونت آمیز بیش از 6044 نفر دستگیر شدند.
ترکیب انفجاری تورم و فقر
جرقه ای که چنین موج عظیم اعتراضی را ایجاد کرد، ناشی از افزایش شدید قیمت گاز مایع (LPG) بود، نوعی سوخت که معمولاً در مناطق غربی این کشور پهناور آسیای مرکزی استفاده می شود.
نکته مهم این است که مانگیستاو همچنین یکی از مناطق اصلی تولید کننده هیدروکربن در کشور است و کارگران نفت اغلب زمانی که احساس می کنند از سوی شرکت ها یا دولت مورد ظلم قرار گرفته اند به خیابان ها می آیند.
برای مثال، در سال 2011، یک اعتصاب هشت ماهه در ژاناوزن توسط نیروهای ویژه و پلیس به خشونت متفرق شد. کارگران غیرمسلح نفت مورد اصابت گلوله قرار گرفتند و دولت وضعیت فوق العاده اعلام کرد. پس از آن، رژیم اجازه تحقیقات مستقل درباره این موضوع را نداد و 32 غیرنظامی را به زندان انداخت و آنها را به خاطر درگیری هایی که رسماً منجر به کشته شدن 16 نفر شد، مجرم خواند.
تا اولین روزهای ژانویه، “ژاناوزن” مترادف با “تراژدی” در قزاقستان بود. و یکی از سیاه ترین صفحات سه دهه پس از استقلال کشور است. بیشتر مردم از به زبان آوردن این کلمه می ترسیدند و از کشتن کارگران نفت به عنوان “رویداد” یاد می کردند.
با این حال، این بار، اعتراضات به سرعت به سایر مراکز شهری در سراسر کشور گسترش یافت و در 4 ژانویه در آلماتی به اوج خود رسید، جایی که هزاران نفر در نزدیکی یک میدان ورزشی جمع شدند و سپس به میدان اصلی حرکت کردند. تعجب آور نیست که معترضان با توده ای از نیروهای ویژه پلیس مواجه شدند که از گاز اشک آور، نارنجک های شوکر و گلوله های پلاستیکی برای متفرق کردن جمعیت استفاده کردند.
تظاهرات صبح روز بعد با جمعیت ستیزه جویانه تری ادامه یافت که ساختمان دولتی شهر و مقر ریاست جمهوری را به آتش کشیدند. آتش سوزی در شهرهای دیگر نیز گزارش شده است.
چشم بسته نسبت به نارضایتی طولانی مدت
رانندگان در آلماتی یا نورسلطان پایتخت، اما از LPG برای سوخت خودروهای خود استفاده نمی‌کنند، که این سوال پیش می‌آید: چرا اعتراض کردند؟ پاسخ نارضایتی سیاسی است که می توان آن را در سه کلمه خلاصه کرد: نابرابری، بی عدالتی و فساد.
پس از دو سال سختی ناشی از همه‌گیری کووید-19، بافت اجتماعی-اقتصادی قزاقستان غیرقابل ترمیم آسیب دید. تورم و ضعف ارز همراه با بدتر شدن آمار اشتغال، دستور العملی برای فاجعه است.
چهار میلیون نفر در طول این همه‌گیری شغل خود را از دست دادند، کاهش قیمت نفت بر نرخ مبادله تنگه قزاقستان/دلار آمریکا تأثیر منفی گذاشت، که شاهد کاهش 16 درصدی تنگه در دو سال بود.
در حالی که فقرا فقیرتر می شدند، ثروتمندان ثروتمندتر می شدند. فهرست میلیاردرهای فوربس از چهار به هفت نفر در سال 2021 افزایش یافت. و این شامل ثروت های انباشته شده توسط سلف توکایف، نورسلطان نظربایف، که از استقلال تا زمان استعفای خود در سال 2019 بر کشور حکومت کرد، نمی شود.
در دوره نظربایف و توکایف، اصلاحات سیاسی از خواسته های مردم عقب ماند. حاکمیت قانون یک مفهوم دلبخواه بود و توسط شرکت های فراملی که مایل به سرمایه گذاری بودند به عنوان یک هزینه سیستماتیک در نظر گرفته می شد.
مجموعه ضعیف قوانین فضای قابل توجهی را برای فساد باز کرد. نخبگان قزاقستانی به دلیل استفاده از وسایل نقلیه دریایی برای پولشویی، دریافت رشوه و محدود کردن رقابت در بخش های خاص بازار شناخته شده اند. مثلاً بازار LPG در غرب کشور تقلب شده بود و این امر کاملاً شناخته شده بود.
در سال‌های 2019 و 2020، وعده اصلاحات که با رهبر جدید ارائه شد، ناامید شد و مردم با موجی از اعتراضات واکنش نشان دادند که بار دیگر به طرز وحشیانه‌ای سرکوب شد. پیش از این در سال 2021، موج بی وقفه اعتراضات کارگری نشان داد که چگونه دولت قادر به راضی نگه داشتن اکثر بخش های جمعیت نیست.
زاویه ژئوپلیتیک
در 5 ژانویه، زمانی که تنش ها به خشونت شهری در آلماتی، در جنوب، و آکتوب، در شمال کشور تبدیل شد، توکایف، کریم ماسیموف، وفادار طولانی مدت نظربایف را از سمت خود به عنوان رئیس KNB، جانشین، اخراج و دستگیر کرد. از KGB توکایف همچنین مسئولیت ریاست شورای امنیت ملی را بر عهده گرفت، سمتی که پیش از این در اختیار نظربایف بود.
در این بین جهان چشم به آسیای مرکزی دوخته بود. زمانی که توکایف درخواست استقرار نیروهای CSTO را کرد، مشروعیت او در داخل دستگاه قدرت داخلی سقوط کرد. مشخص شد که او برای ماندن در قدرت به کمک مادی و تأیید همسایگان و متحدانش نیاز دارد.
این سناریو برای روسیه که اولین گروه و تجهیزات نظامی را به جنوب مرز اعزام کرد، منطقی به نظر می رسید. پس از به دست گرفتن کنترل دارایی های لجستیک استراتژیک، مانند فرودگاه آلماتی، که قبلاً توسط معترضان تصرف شده بود، سربازان CSTO به داخل شهر حرکت کردند و در “عملیات ویژه” ارتش محلی برای سرکوب اعتراضات شرکت کردند.
در حالی که توضیح رسمی بر نفوذ «تروریست‌های آموزش دیده خارجی» است، به احتمال زیاد روسیه تصمیم گرفته است با توجه به ضعف رژیم توکایف، CSTO را به سمت مداخله سوق دهد. گمانه زنی ها در مورد رویارویی بین قدرت های بزرگ، با روسیه و چین به عنوان طرف های ذینفع همسایه، و غرب به عنوان منادی دموکراسی و منافع تجاری، زودرس به نظر می رسد.
هنوز مشخص نیست که آیا و چگونه توکایف قدرت را حفظ خواهد کرد، او یا جانشینش چه نوع امتیازی را برای مردم – که هنوز احساس نارضایتی، حاشیه‌نشینی و خیانت می‌کنند – می‌خواهند بدهند و چه اصلاحاتی درازمدت برنامه‌ریزی شده است. مطمئن باشید که خشونت ژانویه 2022 تکرار نخواهد شد.
منبع: International Politics and Society که توسط واحد سیاست جهانی و اروپایی موسسه Friedrich-Ebert-Stiftung، Hiroshimasstrase 28, D-10785 Berlin منتشر شده است.
دکتر پائولو سوربلو پژوهشگر دانشگاه Ca’ Foscari ونیز (ایتالیا) و دارای مدرک دکترا از دانشگاه گلاسکو (بریتانیا) است. او همچنین به عنوان یک روزنامه نگار آزاد در قزاقستان کار می کند و موضوعات کارگری و اقتصاد سیاسی را برای چندین رسانه خبری پوشش می دهد.
@IPSNewsUNBureau را دنبال کنید
IPS News Bureau UN را در اینستاگرام دنبال کنید
© Inter Press Service (2022) – کلیه حقوق محفوظ استمنبع اصلی: Inter Press Service